مقدمه
فناوری اطلاعات و علی الخصوص حوزه نرم افزار یکی از مهمترین صنایع و فناوریهای موجود در دنیا می باشد. با نگاهی به شرکتهای برتر حوزه کسب و کار و صنعت در دنیا روشن می شود که فناوری اطلاعات جایگاه بسیار ویژه ای در صنایع دارد بطوریکه در حال حاضر بسیاری از معروفترین برندهای تجاری در دنیا از میان شرکتهای نرم افزاری هستند مانند گوگل، مایکروسافت و … و این موضوع نشان از اهمیت بسیار زیاد نرم افزار در دنیای کسب و کار و جامعه و حتی زندگی روزمره مردم دارد.
تغییرات صنعت فناوری اطلاعات در چند ساله اخیر و رویکرد ویژه آن به حوزه نرم افزار تحولات وسیعی را در بازار نرم افزار ایجاد نموده است. در حالیکه تا چند سال پیش شاخصها و ملاک های اصلی در بهره برداری از فناوری اطلاعات در بسیاری از موارد بر حوزه سخت افزار و ارتباطات توجه داشته است در حال حاضر بسیاری از شاخصها در حوزه نرم افزار قرار می گیرد. به عنوان مثال تا چند سال پیش ملاک اصلی خرید یک گوشی تلفن همراه برند آن بوده است در حالیکه در حال حاضر سیستم عامل آن نیز یکی از ملاکهای اصلی برای خرید است و از این نمونه به صدها مورد می توان اشاره کرد.
در حال حاضر در صنعت فناوری اطلاعات در حوزه های مختلف سخت افزار، ارتباطات و نرم افزار با شتاب بسیار زیاد و همسو و تنگاتنگ یکدیگر در حال توسعه هستند. بطوریکه محصولات نرم افزاری آخرین دستاوردهای سخت افزاری و ارتباطی موجود را به کارگرفته و مزایای آنرا برای کاربران قابل استفاده می نمایند. از طرف دیگر رشد شبکه های ملی و بین المللی و توسعه بستر ارتباطی روح دیگری در فناوری نرم افزار دمیده است و مسیر جدیدی را در این حوزه باز نموده است. بطوریکه امروزه هر فردی می تواند در همه جا(با استفاده از فناوری پیشرفته ارتباطات و شبکه اینترنت) با ابزارهای متنوع(با استفاده از فناوری پیشرفته سخت افزار مانند گوشی های هوشمند تلفن همراه، تبلت، نوت بوک و ..) به سرویسهای مورد نیاز خود(با استفاده از فناوری پیشرفته نرم افزار) و با کمترین هزینه دسترسی پیدا نماید.
اما این سطح استفاده هنوز در کشور و بطور خاص در سازمانهای کشور ما جاری نشده است. هنوز برای مدیران ما اینکه در همه جا و با ابزارهای مختلف به سیستمها و سرویسهای سازمان خود دسترسی داشته باشند یک آرزوست. در کشور ما آخرین تکنولوژیهای روز سخت افزاری به سهولت قابل دسترس است آخرین مدلهای گوشیهای همراه، پیشرفته ترین تبلتها، آخرین نوت بوکهای تولید شده، پیشرفته ترین سرورها، و … به راحتی در اختیار سازمانها قرار می گیرد. و از منظر بستر ارتباطی نیز، درست است که فاصله ما با استانداردهای جهانی زیاد است اما آنچه در حال حاضر در کشور ما وجود دارد به نظر پاسخگوی نیازهای سازمانها تا حدود زیادی هست هر چند که نیارمند توسعه فراوانی است. اما در حوزه نرم افزار شتاب بهره برداری ما بسیار کند است و فاصله زیادی با استاندارد جهانی دارد.
در این مجوعه از مقالات به دنبال موشکافی و بررسی چالشهای پیش روی سازمانها در حوزه نرم افزار هستیم تا بتوانیم با بهره گیری از تجربیات موجود باعث افزایش میزان بهره برداری سازمانها از این فناوری موثر و مهم شویم.
در اولین بخش از این سلسله مقالات به بررسی فاصله فناوری نرم افزار با فناوری روز دنیا می پردازیم و آثار و تبعات کلی ناشی از آن را بررسی می نمائیم. و در حوزه های مختلف این فناوری چالشها را به طور دقیق تر بررسی نمائیم.
تبعات ناشی از فاصله نرم افزار کشور با فناوری روز
هنگامی که یک فناوری پیشرفته و بلوغ یافته وارد یک کشور در حال توسعه می شود این احتمال وجود دارد که به صورت ناقص وارد جامعه شود. از آنجا که ممکن است توسعه آن جامعه همگام با مسیرهای رشد آن فناوری نباشد ادراک و بهره برداری از آن فناوری دچار مشکلات جدی می شود و باعث می شود که به ابزارها (Tools) بیشتر از روش ها (Methods) توجه شود. این موضوع شامل همه افراد درگیر در جامعه از اساتید دانشگاه ها گرفته تا کارآفرینان و فعالان صنعت می شود. یعنی در واقع ترکش های فناوری به جای اصل فناوری وارد جامعه می شود و نوعی ابزار زدگی را ایجاد می کند. فناوری اطلاعات نیز از این حوزه مستثنی نیست. انواع و اقسام گوشی های هوشمند و رایانه های پیشرفته در میان مردم و سازمانهای کشور موجود است که بهره چندانی و یا لااقل مناسبی از آنها گرفته نمی شود.
احساس عقب افتادگی از پیشرفتها و میل به جبران سریع آنها دامن گیر سازمانهای کشور شده است و باعث شده است تا فرهنگ ابزارگرایی در سازمانها رسوخ نموده و عدم برنامه ریزی و عجله در کار بدون توجه به ابعاد مختلف آن باعث شده است تا فقط پروژه ها بدون توجه به کارآئی و اثربخشی و هزینه های آن انجام شود. نتیجه آن سیستم های نرم افزاری ناقص و پروژه های نیمه تمام است.
از طرف دیگر سیستم ها تمایل به پایداری دارند و مدام در جست وجوی نقطه تعادل هستند و برای حفظ تعادل حاضر به نابودی اجزای اخلالگر در رفتار خود هستند.
پدیده فوق حوزه نرم افزار را نیز در کشور تحت تاثیر قرار داده است. و باعث شده است که اولا ابزارزدگی بسیار فراگیری در این حوزه صنعت مسلط شود و علاوه بر این، میل به پایداری نیز باعث شده است تا این صنعت انگیزه های لازم برای بهره گیری از فناوری روز را نداشته باشد.
در بخش عمده ای از حوزه سخت افزار و ارتباطات سازمانهای کشور ما مصرف کننده نهایی محصولات خارجی هستند و بنابراین عموما از آخرین فناوری روز استفاده می نمایند. در حالیکه در حوزه نرم افزار نیازمند بهره گیری از نرم افزارهای تولید داخل هستند که البته در فرآیند تولید این نرم افزارها، نیاز به فناوریهای وارداتی دارند. از اینرو یک عدم توازن در صنعت فناوری اطلاعات در داخل کشور بوجود آمده است بطوریکه توسعه آهسته فناوری در حوزه نرم افزار فاصله نا متوازنی با سایر حوزه ها ایجاد نموده است.
با یک بررسی اجمالی در بازار تولیدات داخل به سادگی متوجه می شویم که تولیدات داخلی نرم افزار فاصله بسیار زیادی با فناوری روز در دنیا دارد و صنعت نرم افزار ما توان بروز رسانی خود و انطباق سریع با فناوری روز را ندارد. و از لحاظ کیفیت و کارآیی نرم افزارهای تولید داخل در حال حاضر فاصله قابل توجهی با نمونه های خارجی خود دارند.
اما در این مقال به دنبال ریشه یابی این موضوع نیستیم بلکه به دنبال تشریح آن و بیان دامنه تاثیرات آن هستیم.
تا یک دهه قبل تولید کنندگان نرم افزار در کشور عموما از آخرین دستاوردهای فناوری نرم افزار بهره می بردند و یا اینکه حداقل فاصله چندانی با آنها نداشتند. و ما همیشه در بازار تولید کنندگان داخل با شرکتهایی مواجه بودیم که از فناوری پیشرفته ای در نرم افزار بهره می بردند ولی تقریبا از دهه پیش به این طرف این موضوع کمرنگ شده و در حال حاضر بازار تولیدات داخلی نرم افزار علی الخصوص در حوزه نرم افزارهای سازمانی فاصله چشم گیری با فناوری روز دارد هر چند که از لحاظ کمیت رشد قابل توجهی داشته است.
به شکل نمادین در این نمودار می توان این فاصله را در سیر تاریخی خود مشاهده نمود.
اما فاصله تقریبا چشم گیر سطح فناوری محصولات تولید داخل با سطح استاندارد جهانی، آثار و تبعات متعددی را برای سازمانهای کشور به بار خواهد آورد. که در ذیل به تشریح آن می پردازیم.
افزایش هزینه های تولید نرم افزار
اساسا یکی از اهداف اصلی در فناوری، کاهش هزینه های تولید است. عدم بهره برداری از فناوری مناسب، باعث افزایش میزان هزینه های تولید خواهد شد. عدم بهره گیری از فناوری روز و به خصوص بهره گیری مناسب از فناوری باعث شده است تا هزینه های تولید نرم افزار در کشور بسیار بالا باشد. هر چند که از لحاظ قیمت در مقایسه با تولیدات خارجی به دلیل افزایش نرخ ارز و پایین بودن نرخ دستمزد کماکان محضولات تولید داخل قابل رقابت هستند. اما با نگاهی به هزینه هایی که سازمانها به شکل پیدا و پنهان و مستقیم و غیرمستقیم در حوزه نرم افرار می نمایند به سادگی می توان دریافت که این هزینه ها نسبت به سالهای گذشته افزایش چشم گیری داشته است. و از اینرو سازمانها با چالشهای جدی در زمینه میزان کارآیی و اثربخشی این هزینه ها رو به رو شده اند.
از طرف دیگر با افزایش هزینه های تولید، شرکتهای تولید کننده نرم افزار نیز با چالشهای جدی در زمینه توسعه قابلیتهای نرم افزارهای خود نیز رو به رو هستند. این موضوع باعث افزایش میزان درگیری و عدم پوشش کافی نیازمندیهای سازمانها در حوزه نرم افزار شده و هزینه های غیر مستقیم و پنهان دیگری را نیز به سازمانها تحمیل می نماید.
افزایش هزینه های نگهداری نرم افزار
با توجه به توسعه سایر فناوریهای مرتبط مانند سخت افزار و ارتباطات و دسترسی سریع آنها برای سازمانها، نگهداری نرم افزارهای موجود نیز با چالشهای جدیدی مواجه شده و تطبیق این نرم افزارها با فناوری های سخت افزاری و ارتباطی نیز باعث افزایش هزینه های نگهداری این نرم افزارها می شود.
همانطور که می دانیم در بسیاری از حوزه های نرم افزار نیز سازمانهای کشور مصرف کننده نهایی محصولات خارجی هستند این موضوع علی الخصوص در زمینه های سیستم عامل، شبکه، پایگاه داده و … بسیار پر رنگ است. عدم تطبیق نرم افزارهای موجود با آخرین نگارشهای این قبیل نرم افزارها باعث بروز مشکلات فراوان شده و هزینه های دیگری را نیز برای سازمانها در بر دارد.
بنابراین همانطور که مشاهده می نمائیم عدم بهره گیری از فناوری روز نرم افزار باعث می شود تا بسیاری از هزینه های سازمانها در سایر حوزه ها، غیر قابل استفاده باقی مانده و یا بهره برداری مناسبی از آنها نشده و موجب اتلاف هزینه های سازمان شود.
عدم دسترس پذیری نرم افزارها و سرویسها متناسب با شرایط روز
یکی دیگر از مزایای بهره گیری از فناوری افزایش میزان دسترس پذیری سرویسهاست. توسعه فناوری در بخش ارتباطات باعث شده است تا امکان دسترسی به شبکه های سازمانی رشد قابل توجهی پیدا نماید. بطوریکه امروزه سازمانها با هزینه های قابل قبول و ماسبی می توانند ارتباطات شبکه ای خود را با نقاط مختلف مورد نیاز برقرار نموده و پراکندگی جغرافیایی خود را پوشش دهند. علاوه بر این توسعه شبکه اینترنت در کشور باعث شده است تا در بخش عمده ای از کشور سرویس اینترنت با پهنای باند تقریبا مناسب در اختیار سازمانها قرار گیرد و از این لحاظ سازمانها بالقوه توانایی ارائه سرویسهای خود را در پهنای جغرافیایی مورد نظر را پیدا نمایند. اما نرم افزار تولید داخل توانایی لازم برای بهره برداری از این پوشش مناسب را نداشته و در این حوزه دارای ضعفهای جدی هستند. فناوریهای روز نرم افزار برای پوشش این دسترس پذیری راه حلهای متفاوت و مناسبی را عرضه نمودهاند که هنوز در تولیدات داخلی مورد بهره برداری قرار نگرفته است. علی الخصوص این نرم افزارها متناسب شرایط پهنای باند در داخل کشور طراحی نشده اند و از اینرو با مشکلات فراوانی مواجه هستند.
از طرف دیگر گسترش ابزارهای (Device) سخت افزاری مانند نوت بوک، تبلت، گوشیهای هوشمند و … و تنوع برندهای مختلف آن خود نیازمند پشتیبانی از طرف نرم افزارهای سازمانی را دارند. که البته در نرم افزارهای تولید داخل به دلیل عدم بهره گیری مناسب از فناوری روز با چالشهای جدی و گاها هزینه های غیر قابل قبول مواجه است. و از این جهت نرم افزارهای موجود در کشور وضعیت مناسبی را ندارند و عملا باعث شده است که سازمانها نتوانند از قابلیتهای این فناوری استفاده نمایند.
عدم مقیاس پذیری مناسب نرم افزارها، متناسب با روند بهره برداری از سرویسها
گسترش بسترهای ارتباطی و شبکه ها باعث می شود که میزان تقاضا برای استفاده از سرویسهای نرم افزاری مختلف سازمانها افزایش یابد. افزایش میزان بهره برداری از این سرویسها در مقیاسهای بالا نیازمند بهره گیری مناسب نرم افزارها از فناوریهای روز است. این موضوع باعث عدم مقیاس پذیری نرم افزارها در قبال افزایش میزان استفاده از آنها شده است. این مورد را می توان بوضوح در مورد شبکه های بانکی مشاهده نمود و مشکلات جدی شبکه های بانکی در هنگام افزایش بار شبکه به خوبی شاهد این مدعاست.
عدم تناسب انتظارات کاربران با نرم افزارهای داخلی
توسعه استفاده از فناوری اطلاعات در کشور در طول دهه گذشته و علی الخصوص رشد قابل توجه میزان استفاده کاربران از شبکه اینترنت باعث شده است تا انتظارات کاربران در کشور به سطح استانداردهای جهانی بسیار نزدیک شود. در حال حاضر کاربران سیستمهای نرم افزاری از نرم افزارهای وارداتی بسیار زیادی استفاده می کنند از سیستم عامل گرفته تا ایمیلها، شبکه های اجتماعی و … همین امر باعث شده است تا کاربران از سیستمهای داخلی نیز انتظارات و توقعات مشابهی داشته باشند. اما در عمل فاصله بین این انتظارات و سیستمهای داخلی به نظر زیاد می رسد و تناسب لازم بوجود نمی آید. این امر باعث کاهش رغبت کاربران به استفاده از سیستمهای سازمانی و عدم توسعه مناسب فرهنگ IT می شود.
عدم بهره برداری از مزایای فناوری روز
توسعه فناوری به همراه ارائه مزایای جدیدی برای استفاده کنندگان خواهد بود. فاصله فناوری نرم افزارهای تولید داخل با فناوری روز عملا باعث خواهد شد که بسیاری از مزایای روز فناوری برای بهره برداران قابل استفاده نباشد. به عنوان مثال کماکان نرم افزارهای تولید داخل هنوز نتوانستند خود را با پدیده ای به نام تبلت هماهنگ نمایند و کاربری مناسب آنرا عرضه نمایند. از این قبیل مسائل می توان به نمونه های مختلفی مانند رایانش ابری، معماریهای سرویس گرا در نرم افزارها و … اشاره نمود. بنابراین در حال حاضر در کشور از سیاری از دستاوردها و مزایای فناوری اطلاعات به درستی بهره برداری نمی شود.
اما سطح پایین فناوری در تولیدات داخلی نرم افزار آثار و تبعاتی را نیز برای شرکتهای فعال در این حوزه در بر دارد که در یک مقال دیگری به آن خواهیم پرداخت.