اضافه‌کاری چیست و قانون در رابطه با آن چه می‌گوید؟
مدیر پروژه استقرار سیستم‌های منابع انسانی
به‌دلایل مختلفی ممکن است کارکنان در یک روز، بیش از زمانی که در قراردادشان مقرر شده است کار کنند و زمانی که این کار با توافق دوجانبه باشد و مانعی از لحاظ قانونی نداشته باشد، به آن اضافه‌کاری می‌گویند. بعضی از مواقع به‌درخواست کارفرما و بعضی مواقع به‌واسطۀ ضرورت کاری که باقی مانده است، از سوی کارگر درخواست اضافه‌کاری می‌شود. اما چیزی که حائز اهمیت است این است که در تمام شرایط، اضافه‌کاری باید براساس قانون و با در نظر گرفتن توافق‌ها و ملاحظات دوجانبه باشد.
بر اساس ماده ۵۱ قانون کار، ساعات کار کارگران در شبانه‌روز نباید بیشتر از ۸ ساعت بشود و همچنین مجموع ساعات کار در هر هفته نیز نباید از ۴۴ ساعت بیشتر باشد. با این توضیح که در کارهایی که «سخت، زیان‌آور و زیر زمینی» سقف کار روزانه ۶ ساعت و سقف کار هفتگی ۳۶ ساعت است و نباید از این مقدار تجاوز کند.
پس اگر قرار باشد تعریف دقیقی از اضافه‌کاری بیان کنیم، باید بگوئیم که « اضافه‌کاری، ارجاع توافقیِ کار به کارگر از سمت کارفرما و در ساعات غیرکاری است.»
-انواع اضافه‌کاری:
۱-اضافه‌کاری عادی:
به انجام کار، خارج از ساعت کار عادی و در روزهای کاری، اضافه‌کاری عادی می‌گویند؛ کارفرما برای هر ساعت اضافه‌کاری عادی باید ۴۰% بیشتر از مزد عادی را بازای هر ساعت کار به کارگر پرداخت کند.
۲-اضافه‌کاری روز تعطیل (تعطیل‌کاری):
در صورتی‌که کارگر در روزهای تعطیل رسمی مشغول به کار باشد، ساعات کاری در این روزها را تعطیل‌کاری می‌گویند؛ کارفرما برای هر ساعت تعطیل کاری باید ۴۰% اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی را به کارگر پرداخت کند.
نکته: بر اساس ماده ۶۳ قانون کار علاوه‌بر تعطیلات رسمی کشور، روز کارگر (۱۱ اردیبهشت) نیز جزء تعطیلات
رسمی کارگران به حساب می‌آید.
۳-اضافه‌کاری در روز جمعه (جمعه‌کاری):
روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد می‌باشد. در امور مربوط به خدمات عمومی نظیر آب، برق، اتوبوس‌رانی و یا در کارگاه‌هایی که بر حسب نوع یا ضرورت کار و یا توافق طرفین، به‌طور مستمر روز دیگری
برای تعطیلی تعیین می‌شود نیز همان روز در حکم روز تعطیل هفتگی خواهد بود و به هر حال تعطیلی یک روز معیّن در هفته اجباری است.
کارگرانی که به هر عنوان در روزهای جمعه کار می‌کنند، در قبال عدم استفاده از تعطیلی روز جمعه، باید ۴۰% اضافه بر مزد عادی خود دریافت کنند.
۴-اضافه‌کاری در شب (شب‌کاری):
«کار روز» کاری است که زمان انجام آن از ساعت ۶ بامداد تا ۲۲ باشد و «کار شب» کاری است که بین ۲۲ تا ۶ بامداد انجام شود.
برای هر ساعت کار در شب، تنها به کارگران غیرنوبتی(کارگرانی که به صورت نوبت‌کاری فعالیت ندارند) ۳۵% اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می‌گیرد.
«اضافه‌کاری در شب»با «شب‌کاری» تفاوت دارد. برای آنکه این تفاوت را بهتر متوجه شوید به مقالۀ «نوبت‌کاری چیست؟» مراجعه کنید و توضیحات مربوط به «شب‌کاری» را مطالعه کنید.
-قوانین و ممنوعیت‌های قانونی در رابطه با اضافه‌کاری:
۱- بر اساس قانون، میزان اضافه‌کاری نباید بیشتر از ۴ ساعت در روز باشد(مگر در موارد استثنائی و با توافق طرفین)
۲- ارجاع کار اضافی به کارگرانی که کار شبانه یا کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور انجام می‌دهند ممنوع است.
۳- ارجاع کار اضافی با تشخیص کارفرما به شرط پرداخت اضافه‌کاری و برای مدتی که جهت مقابله با اوضاع و احوال زیر ضرورت دارد مجاز است و حداکثر اضافه‌کاری در این شرایط می‌تواند ۸ ساعت در روز باشد:
الف – جلوگیری از حوادث قابل پیش‌بینی و یا ترمیم خسارتی که نتیجه‌ی حوادث مذکور است.
ب – اعاده‌ی فعالیت کارگاه، در صورتی که فعالیت مذکور به علت بروز حادثه یا اتفاق طبیعی از قبیل، سیل، زلزله و یا اوضاع و احوال غیرقابل پیش‌بینی دیگر قطع شده باشد.
۴- پس از انجام کار اضافی در موارد فوق، کارفرما مکلف است حداکثر ظرف مدت ۴۸ساعت، موضوع را به اداره‌ی کار و امور اجتماعی اطلاع دهد تا ضرورت کار اضافی و مدت آن تعیین شود.
۵- در صورت عدم تأیید ضرورت کار اضافی توسط اداره‌ی کار و امور اجتماعی محل، کارفرما مکلف به پرداخت غرامت و خسارات وارده به کارگر خواهد بود.