مرخصی گرفتن و مرخصی دادن، امر بسیار پرتکراری‌ست که کارکنان و کارفرمایان با آن مواجه‌اند؛ هر فرد در طول خدمت خود در یک سازمان یا در زمان فعالیت خود در یک شرکت، باید از نحوۀ برخورداری از حقوق خود و دیگران در زمینۀ «مرخصی» که در قانون کار در نظر گرفته شده است آگاه باشد.
به همین منظور به چند سوال پاسخ می‌دهیم و با هم مرور می‌کنیم که در رابطه با «مرخصی» چه می‌دانیم و تعریفی ساده از انواع مرخصی‌ها نیز ارائه خواهیم داد:
مرخصی چیست؟
طبق تعریفی که در قانون آمده است.مرخصی حق قانونی کارگر جهت ترک محیط کار در زمان فعالیت وی در کارگاه، بر اساس ضوابط و قوانینی است که در قانون کار پیش‌بینی شده است.
انواع مرخصی:
۱-مرخصی استحقاقی ۲-مرخصی استعلاجی ۳-مرخصی بدون حقوق ۴-مرخصی ازدواج ۵-مرخصی فوت اقوام درجه یک
۶-مرخصی زایمان ۷-مرخصی حج ۸-مرخصی پاس شیر
البته در برخی از سازمان‌ها و شرکت‌ها بر حسب مورد و نیاز مرخصی‌های دیگری نیز برای پرسنل در نظر گرفته می‌شود؛ مرخصی‌هایی تحت عنوان: مرخصی سفر، مرخصی ارفاقی، مرخصی دورکاری و انواع دیگر مرخصی.
۱-مرخصی استحقاقی:
بر اساس ماده ۶۴ قانون کار، مرخصی استحقاقی سالانۀ کارگران با استفاده از مزد و با احتساب چهار روز جمعه ، جمعاً یک ماه است و سایر روزهای تعطیل جزو ایام مرخصی محسوب نمی‌شوند. برای کسانی که مدت کارشان کمتر از یکسال است، مرخصی استحقاقی به نسبت مدت‌زمان کار انجام یافته محاسبه می شود.
ضمناً برای افرادی که به کارهای سخت و زیان‌آور مشغول هستند، مرخصی استحقاقی ۵ هفته در سال می‌باشد.
چه مقدار از مرخصی استحقاقی قابل ذخیره و انتقال به سال بعد می‌باشد؟
بر اساس ماده ۶۶ ق.ک افراد نمی‌توانند بیش از ۹ روز از مرخصی خود را به سال بعد منتقل نمایند.
میزان مرخصی استحقاقی کارگرانِ فصلی چگونه است؟
میزان مرخصی کارگران فصلی بر حسب ماه کارکرد آنها تعیین می شود و این افراد می توانند به تناسب تعداد روزهای فعالیت خود از مرخصی استحقاقی استفاده نمایند.
تاریخ و نحوه استفاده از مرخصی استحقاقی چگونه است؟
تاریخ استفاده از مرخصی استحقاقی بر اساس توافق کارگر و کارفرما صورت می‌گیرد و درصورتی که اختلافی بین کارگر و کارفرما در این خصوص پیش بیاید نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجرا است.
۲-مرخصی استعلاجی:
در صورتی که فرد به هر لحاظ دچار بیماری شده باشد، به گونه‌ای که طبق تشخیص پزشک تواناییِ کار کردن به صورت مطلوب را از دست داده باشد، می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده کند.
بر اساس ماده ۷۴ قانون کار، مدت مرخصی استعلاجی ، با تایید سازمان تامین اجتماعی ، جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگران محسوب خواهد شد.
بنابراین در صورتی که بیماریِ فرد، بر اساس نظر پزشک باعث عدم اشتغال به کار موقت وی شود و مرخصی استعلاجی او نیز به تایید سازمان تامین اجتماعی برسد، می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده کند و بعد از گذراندن دوران مرخصی به کار سابق خود بازگردد.
حقوق و مزایای فرد در دوران مرخصی استعلاجی چگونه تعیین می شود؟
پرداخت حقوق به کارگر برای مرخصی استعلاجی ۳ روز و یا کمتر با کارفرما می‌باشد. اما اگر میزان مرخصی استعلاجی بیشتر از ۳ روز شود بر اساس ماده ۶۲ قانون تأمین اجتماعی حقوق کارگر در دوران مرخصی به شکل زیر مشخص و پرداخت می‌شود:
۱ ) بیمه‌شده‌ای که دارای همسر یا فرزند پا پدر و مادر تحت تکفل باشد، به میزان سه چهارم آخرین مزد یا حقوق روزانه.
۲ ) بیمه‌شده‌ای که همسر یا فرزند یا پدر و مادر تحت تکفل نداشته باشد ، به میزان دو سوم آخرین مزد یا حقوق روزانه.
۳ ) بیمه شده غیر متکفّل ، در صورت بستری شدن با هزینۀ سازمان تأمین خدمات درمانی ، معادل یک دوم آخرین مزد یا حقوق روزانه دریافت خواهد کرد.
حداکثر سقف استفاده از مرخصی استعلاجی چه میزان است؟
در قانون برای مرخصی استعلاجی محدودیتی در نظر گرفته نشده اما برای تأیید آن توسط پزشک یا سازمان تأمین اجتماعی شرایط زیر در نظر گرفته شده است:
۱-اگر مرخصی کمتر از ۷ روز در هر نوبت و یا کمتر از ۱۵ روز در طول سال باشد، تأیید پزشک معالج کافی است.
۲-اگر مرخصی بین ۱۵ تا ۶۰ روز باشد، باید مرخصی به تأیید پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی برسد.
۳-اگر مرخصی بیشتر از ۶۰ روز باشد باید به تأیید شورای پزشکی تأمین اجتماعی برسد.
۳-مرخصی بدون حقوق:
بر اساس توافقات صورت گرفته بین کارگر و کارفرما ، کارگر می تواند از مرخصی بدون حقوق استفاده نماید.
۴-مرخصی ازدواج :
در صورتی که فرد ازدواج دائم کرده باشد، به میزان یک بار در طول فعالیت خود، و به مدت ۳ روز می‌تواند از مرخصی ازدواج استفاده نماید.
۵-مرخصی فوت اقوام درجه یک:
در صورت فوت همسر، پدر ، مادر و فرزندان، فرد می‌تواند به مدت ۳ روز از مرخصی فوت استفاده نماید.
۶-مرخصی حج:
بر اساس ماده ۶۷ ق.ک کارگر حق دارد به منظور ادای فریضۀ حج واجب در تمام مدت کار، فقط برای یک نوبت و به مدت یک ماه از مرخصی حج استفاده نماید.
۷-مرخصی زایمان:
بر اساس ماده ۷۶ ق.ک مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن جمعاً ۹۰ روز است . حتی‌الامکان ۴۵ روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد و برای زایمان توامان، مدت ۱۴ روز به این مرخصی اضافه می‌شود .
پس از پایان مرخصی زایمان ، کارگر زن به کار سابق خود باز می‌گردد و این مدت با تأیید سازمان تأمین اجتماعی، جزو سوابق خدمت او محسوب می‌شود و حقوق ایام مرخصی زایمان نیز طبق مقررات قانون تأمین اجتماعی پرداخت خواهد شد .
۸-مرخصی پاس شیر:
بر اساس ماده ۷۸ ق.ک در کارگاه‌هایی که دارای کارگر زن هستند کارفرما مکلّف است به مادرانِ شیرده، تا پایان دو سالگی کودک، پس از هر سه ساعت ، نیم ساعت فرصت برای شیر دادن به فرزند بدهد . این فرصت جزو ساعات کار این مادران محسوب می‌شود.
