مسئولیت اجتماعی چیست و به کسب‌وکارها چه ربطی دارد؟

اقداماتی که کسب‌وکارها می‌توانند در راستای مسئولیت اجتماعی خود انجام دهند:

۱. طراحی و توسعۀ استراتژی مسئولیت اجتماعی:

شرکت‌هایی که می‌خواهند در زمینۀ مسئولیت اجتماعی گام مثبت و موثری بردارند، باید یک استراتژی مسئولیت اجتماعی واضح و عملی ایجاد کنند که چشم‌اندازها، اهداف و همچنین اقدامات خاصی را که برای دستیابی به اهداف خود انجام خواهند داد، در بر بگیرد. این استراتژی باید با نحوۀ فعالیت، مأموریت و ارزش‌های کلی کسب‌وکار همسو باشد و به‌گونه‌ای باشد که ادامۀ فعالیت کسب‌وکار به‌عنوان یک واحد اقتصادی را به‌خطر نیندازد. درواقع، اگر این استراتژی، ایده‌آل‌گرایانه طراحی و اجرا شود، می‌تواند منجر به ناکارآمدشدن کسب‌وکار شود و مهم است که توازن مناسبی بین فعالیت‌های اقتصادی و مسئولیت اجتماعی شرکت وجود داشته باشد.

۲. درگیرکردن ذینفعان و ارتباط دوطرفه با آنان:

شرکت‌ها و کسب‌وکارها باید با ذینفعانی مانند مشتریان، کارکنان، تأمین‌کنندگان و جوامع محلی در ارتباط مستقیم و دوسویه باشند تا بتوانند نگرانی‌ها و نیازهای آنها را درک کنند و همچنین بتوانند آنها را در فرآیندهای تصمیم‌گیری مشارکت دهند.

اگر این بستر ارتباطی وجود نداشته باشد و شرکت صرفاً با توجه به برداشت‌های خود تصمیم به اجرای اقدامات اجتماعی بگیرد، احتمال شکست این اقدامات بسیار زیاد خواهد بود؛ چرا که خرد جمعی در اجرای این تصمیمات نقشی نداشته است و به‌مرور فاصلۀ معناداری میان فعالیت‌های اجتماعی شرکت و نیازهای واقعی اجتماع به‌وجود می‌آید.

۳. نظارت و حسابرسی در زمینۀ مسئولیت اجتماعی:

حسابرسی مسئولیت اجتماعی به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که زمینه‌های بهبود عملکرد خود در رابطه با مسائل اجتماعی را اندازه‌گیری کنند و با توجه به امکاناتی که در اختیار دارند، آنها را بهبود ببخشند و در طول زمان اندازه‌گیری کنند. در واقع اگر این اندازه‌گیری و حسابرسی صورت نگیرد، شرکت‌ها امکان این را نخواهند داشت که میزان اثربخشی فعالیت‌های خود را اندازه‌گیری کنند و ممکن است منجر به هدررفت بخش زیادی از منابع مالی، زمانی و انسانی آنها بشود.

۴. پایبندی به شیوه‌های اخلاقی در تجارت و صنعت:

هرچه شرکت‌ها و کسب‌وکارها بیشتر به رویه‌های تجاری اخلاقی پایبند باشند، قدم بزرگتری در راستای مسئولیت اجتماعی خود خواهند برداشت. این رویه‌های تجاری اخلاقی، معمولاً شامل مواردی مانند شیوه‌های کاری منصفانه، عدم تبعیض و شفافیت در فعالیت‌های کسب‌وکار است که می‌تواند از نحوۀ رعایت انصاف در برخورد با مشتریان و کارکنان، تا نحوۀ تقسیم سهام و سود میان ذینفعان را شامل شود.

۵. کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی:

شرکت‌ها و کسب‌وکارها باید اقداماتی را برای کاهش اثرات منفی خود بر محیط زیست به‌انجام برسانند؛ اقداماتی مانند کاهش استفاده از آب و انرژی‌های تجدیدناپذیر، کاهش انتشار گازهای سمی و مخرب مانند کربن و به‌حداقل رساندن ضایعات و دورریزها؛ این اقدامات در سطح یک سازمان یا شرکت بزرگ، می‌تواند اصلاحات بسیار مناسبی را موجب شود و اگر سازوکاری برای اندازه‌گیری تفاوت اقدامات زیست‌محیطی در هر شرکت وجود داشته باشد و نظارت کافی بر آن نیز صورت بگیرد، مطمئناً امکان بهینه‌سازی و بهبود عملکرد در این زمینه وجود خواهد داشت.

۶. حمایت از جوامع محلی:

شرکت‌ها می‌توانند از طریق اقداماتی مانند کمک‌های خیریه، فعالیت‌های داوطلبانه و حمایت از مشاغل محلی، از جوامع محلی و بومی حمایت کنند و از این طریق، مسئولیت خود را در قبال ناحیۀ جغرافیایی‌ای که در آن فعالیت می‌کنند، ادا کنند.

۷. نظارت و گزارش پیشرفت:

هرچه شرکت‌ها و سازمان‌ها بتوانند ابتکارات بیشتری ار در قبال مسئولیت اجتماعی خود به‌خرج دهند، این اقدام با قدرت بیشتری پیش خواهد رفت. یکی از راهکارها،  تهیۀ گزارش‌های پیشرفت و ارائۀ آن به ذینفعان است. ارائۀ این گزارش‌ها به سازمان‌ها کمک می‌کند که این بعد از فعالیت‌های خود را بیشتر نمایان کنند و افکار عمومی سازمان و جامعه را با خود همراه کنند تا این فعالیت، به بخشی از هویت اجتماعی آنها تبدیل شود.

CSR Pyramid، یک مدل برای تشخیص میزان پایبندی به مسئولیت اجتماعی:

هرم مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) که به‌عنوان هرم مسئولیت اجتماعی کارول نیز شناخته می‌شود، یک مدل چهارلایه است که به کمک آن می‌توان میزان پایبندی کسب‌وکارها به مسئولیت اجتماعی را اندازه‌گیری کرد.

در مدل CSR Pyramid چهار سطح مسئولیت اقتصادی، مسئولیت قانونی، مسئولیت اخلاقی و مسئولیت بشردوستانه تعریف شده است تا در هر سطح، شرکت‌ها و سازمان‌ها بتوانند عملکرد خود را بررسی کنند.

۱. مسئولیت اقتصادی:

مسئولیت اقتصادی تمامی کسب‌وکارها این است که برای سهامداران خود سودآور باشند و ارزش اقتصادی ایجاد کنند؛ سودآوری برای بقا و رشد کسب‌‌وکار ضرورت دارد و ایجاد ارزش برای سهامداران نیز یک مسئولیت همیشگی برای کسب‌وکارها به‌حساب می‌آید. با این حال، کسب‌وکارها باید میان این مسئولیت و سایر مسئولیت‌های خود در قبال جامعه، کارکنان و محیط زیست تعادل ایجاد کنند.

نحوۀ اندازه‌‌گیری میزان پایبندی به مسئولیت اقتصادی:

سنجش رشد درآمد:

یک کسب‌و‌کار می‌تواند عملکرد اقتصادی خود را با ردیابی رشد درآمد خود در طول زمان اندازه‌گیری کند.

سنجش حاشیۀ سود:

حاشیۀ سود یکی دیگر از معیارهای مهم عملکرد اقتصادی است. یک کسب‌وکار باید حاشیۀ سود خود را در طول زمان پیگیری کند و آن را با معیارهای موجود در صنعت مقایسه کند.

بازگشت سرمایه: (ROI)

این بخش بیشتر مرتبط با سهامداران است و هر کسب‌وکار با اندازه‌گیری میزان بازگشت سرمایۀ سهامداران خود در طول زمان، و مقایسۀ آن با صنعت و بازار مربوطه، می‌تواند میزان موفقیت خود در این زمینه را اندازه‌گیری کند.

۲. مسئولیت قانونی:

کسب‌وکارها وظیفه دارند که قوانین و مقررات را رعایت کنند. در واقع هر کسب‌وکار باید در چارچوب قانونی کشور یا منطقه‌ای که در آن فعالیت می‌کند، رفتار کند؛ رعایت قوانین و مقررات نه‌تنها یک الزام قانونی، بلکه در بسیاری از موارد یک الزام اجتماعی نیز محسوب می‌شود.

نحوۀ اندازه‌‌گیری میزان پایبندی به مسئولیت قانونی:

سنجش میزان انطباق فعالیت‌ها با قوانین و مقررات:

در هر جغرافیایی که یک کسب‌وکار مشغول به فعالیت است، سلسله قوانین و مقرراتی حاکم است که هر کسب‌وکار می‌تواند میزان انطباق فعالیت‌های خود با آن قوانین و مقررات را باتوجه به صنعتی که در آن فعالیت دارد اندازه‌گیری کرده و اطمینان حاصل کند که فعالیت‌های خود را در راستای پایبندی به قوانین و مقررات، صورت‌بندی کرده‌ است.

پیگیری شکایات و جریمه‌ها:

در هر کسب‌وکار، ردیابی و سنجش میزان شکایت‌ها و جرایمی که به‌دلیل عدم رعایت موارد قانونی دریافت می‌شوند، می‌تواند شاخص خوبی برای سنجش عملکرد آن کسب‌وکار در مورد پایبندی به مسئولیت قانونی به‌حساب بیاید.

۳. مسئولیت اخلاقی:

مسئولیت اخلاقی یعنی کسب‌وکارها باید آنچه را که درست است انجام دهند، حتی اگر از نظر قانونی، ملزم به آن نشده باشند. رفتار اخلاقی در سطحی بالاتر از انطباق با قانون قرار دارد و شامل اصولی مانند صداقت، شفافیت، انصاف و احترام به انسان‌هاست. کسب‌وکارها موظفند اطمینان حاصل کنند که عملیات آنها به‌صورت اخلاقی و با صداقت کامل انجام می‌شود.

مقاله “رقابت میان شرکت‌ها: چالش‌ها و رویکردهای اخلاقی” را مطالعه بفرمایید

نحوۀ اندازه‌‌گیری میزان پایبندی به مسئولیت اخلاقی:

نظرسنجی از کارکنان:

یک روش بسیار کارآمد برای سنجش میزان پایبندی اخلاقی در هر کسب‌وکار این است که از کارکنان خود، به‌صورت ناشناس نظرسنجی‌هایی را انجام دهد و از آنها بپرسد که تا چه میزان، فعالیت‌های آن کسب‌وکار را اخلاقی می‌دانند. امروزه می‌توان برای انجام درست یک نظرسنجی در سازمان، از نرم‌افزارهای سازمانی استفاده نمود. سیستم نظام پیشنهادات پرگار، با بررسی نیازهای مشتریان به ایجاد بستر ارتباطی میان کارکنان و مدیران سازمان، توسعه یافته و توسط بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی و خصوصی در حال بهره‌برداری می‌باشد.

برای آشنایی بیشتر با سیستم “نظام پیشنهادات پرگار” کلیک نمایید.

سنجش و ممیزی تأمین‌کنندگان:

اینکه هر کسب‌وکار با چه تأمین‌کنندگانی برای پیشبرد اهداف خود همکاری می‌کند، می‌تواند محل مناسبی برای اعمال و اثربخشی در زمینۀ مسئولیت اخلاقی باشد؛ یعنی هر کسب‌وکار می‌تواند خط قرمزهای خود را برای همکاری با سایر کسب‌وکارها اعم از شریک یا تأمین‌کننده، مشخص کند و با تدوین یک مرامنامۀ اخلاقی، خود را مقید به همکاری با تأمین‌کنندگانی کند که به موارد آن مرامنامۀ اخلاقی پایبندند.

سنجش و ردگیری افکار عمومی:

هر کسب‌وکار می‌تواند از طریق رسانه‌های اجتماعی و کانال‌های دیگر از قبیل خبرگزاری‌ها و سایر بسترها، میزان مقبولیت اخلاقی خود در میان عموم افراد جامعه را درک کند و در راستای بهبود تصویری که در ذهن افراد جامعه از خود به‌وجود آورده است، اقدام کند.

۴. مسئولیت بشردوستانه:

مسئولیت بشردوستانه برای کسب‌وکارها، یعنی یک کسب‌وکار باید بتواند دین خود به جامعه را پرداخت کند و به اهداف اجتماعی و بشردوستانه کمک کند. این سطح شامل فعالیت‌هایی مانند کمک‌های خیریه، کار داوطلبانۀ کارکنان در زمینه‌های بشردوستانه و  تلاش برای افزایش آگاهی جامعه است. این فعالیت‌ها تعهد یک کسب‌وکار به مسئولیت اجتماعی را نشان می‌دهند و تمام مشاغل از این طریق می‌توانند تأثیر مثبتی بر جوامعی که در آن فعالیت می‌کنند داشته باشد.

نحوۀ اندازه‌‌گیری میزان پایبندی به مسئولیت بشردوستانه:

سنجش میزان کمک‌های مالی: یک کسب‌وکار می‌تواند کمک‌های خود را به مؤسسات خیریه و سازمان‌های غیرانتفاعی در طول زمان پیگیری کند و آن را با میزان درآمد و سود خود به‌صورت متناسبی تنظیم کند. هرچه انتخاب این مؤسسات با دقت بهتری صورت بگیرد، طبیعتاً نتایج بهتری را می‌تواند برای جامعه به‌همراه داشته باشد.

فعالیت‌های داوطلبانۀ کارکنان: تعداد ساعتی که افراد یک کسب‌وکار به کار داوطلبانه و خیرخواهانه اختصاص می‌دهند نیز می‌تواند شاخص مناسبی برای اندازه‌گیری و بهبود فعالیت‌های بشردوستانه محسوب شود؛ بهتر است که کسب‌وکار، سازوکاری را برای سنجش و اندازه‌گیری میزان این فعالیت‌ها داشته باشد و تشویق‌های متناسبی را نیز برای افرادی که در این فعالیت‌ها شرکت می‌کنند، در نظر بگیرد تا بهتر بتواند در این مسیر اثرگذار باشد.

مشارکت با جامعه: اندازه‌گیری و بهبود میزان مشارکت هر کسب‌وکار با جوامعی که در آن به فعالیت مشغول است را می‌توان به‌عنوان یک شاخص برای اندازه‌گیری مسئولیت بشردوستانه در نظر گرفت و کسب‌وکار می‌تواند با سنجش تأثیری که در برنامه‌های توسعۀ اجتماعی محیط خود داشته است، فعالیت‌های خود را بازتنظیم کند.

در نهایت باید به این نکته توجه داشته باشید که اندازه‌گیری عملکرد مسئولیت اجتماعی یک شرکت، فرآیند بسیار پیچیده‌ای است و صرفاً با شاخص‌های کمی نمی‌توان آن را اندازه‌گیری کرد و در واقع علاوه‌بر انعطاف، همواره باید شاخص‌های کیفی و کمی را به‌صورت متناسب برای سنجش میزان تعهد به‌کار برد؛ ضمن اینکه مدل هرم CSR نیز صرفاً یک چارچوب برای کسب‌وکارهاست و چارچوب‌ها و دستورالعمل‌های دیگری نیز در این رابطه وجود دارند که هر کسب‌وکار بسته به نیازها، اهداف و مشخصات منحصربه‌فرد محیطی خود، می‌تواند در راستای «مسئولیت اجتماعی» گام‌های موثری بردارد.